اثرات شوینده های شیمیایی و محصولات بهداشتی بر سلامتی از ديدگاه ايمني در منزل
امروزه با ارتقاء فرهنگ بهداشت فردي و محيطي و پيشگيري از بروز بسياري از بيماريها از انواع مواد شوينده در منازل بصورت هاي مختلف و گسترده استفاده ميشود. اغلب شوینده های خانگی مورد استفاده محتوي ترکيبات شیمیایی سمی ازجمله مواد آلي فرار هستند که به سرعت در فضا منتشر می‌شوند و داراي اثرات سوء متعددی مي باشند.
مواد شوينده هرچند باعث پاکيزگي مي شود اما رعايت نکردن نکات دقيق مصرف، مي تواند سلامتي را به مخاطره اندازد. استفاده نادرست از اين مواد در کوتاه مدت و طولاني مدت مي تواند منجر به ناراحتي هاي زير گردد:
1.بیماری های پوستی
شوينده هاي مورد مصرف، بدليل داشتن مواد اسيدي لکه بر قوي، عموما خاصيت از بين برنده چربي ها را دارند و از آنجا که در پوست نيز لايه محافظي از چربي وجود دارد، استفاده مکرر از مواد شوينده بدون محافظ همچون دستکش سبب خواهد شد تا ضمن از بين رفتن مقدار چربي لايه شاخي پوست، به آن آسيب جدي وارد آيد. آسيب هاي ياد شده ابتدا به شکل جمع نشدن دست بروز پيدا مي کند و سپس باعث مي شود تا شيارهاي دست واضح تر از قبل مشخص شود و پس از ايجاد خارش به عنوان شروع موارد حاد، التهاب و اگزما ايجاد مي شود که گاها همراه با عفونت و ترشح پوستي خواهد بود.
.
در سالهاي اخير شرکتهاي توليدکننده مواد شوينده براي جذب مشتري از مواد اسيدي قوي که در امور صنعتي کاربرد دارد، استفاده مي کنند که اين مسئله سلامتي پوست را تهديد مي کند.
استفاده متناوب از مواد شوينده قوي براي پاکيزگي خانه به خصوص براي حمام و دستشويي علاوه بر بيماري هاي پوستي، باعث پيري پوست مي شود.. تماس مستقيم اين مواد شيميايي با دست علاوه بر مضر بودن براي پوست موجب صدمه زدن به ناخن ها و ايجاد لکه هاي سفيد بر روي آنها مي شود. در برخي از موارد شوينده و سفيد کننده عامل اصلي شکنندگي ناخن ها است.
2- بيماريهاي تنفسي
سفيدکننده هاي لباس و لکه برهاي کف و موزائيک ها، پاک کننده هاي شيشه، ضدعفوني کننده هاي هوا و حشره کش ها داراي مواد گازي خطرناک براي دستگاه تنفسي هستند.
انتشار اين گازها در هوا و تنفس آنها باعث اختلال در عملکرد ريه مي شود و استمرار آن ممکن است باعث بروز سرطان ريه شود.
کمیسیون ایمنی محصولات مصرف کننده ها، عموماَعلت 150 نوع آلرژی، اثرات نقص تولد و سرطانها و مشکلات روانی را در خانه ها کشف کرده است.
هر ساله در کانادا یک میلیون مورد مسموميت در نتیجه استفاده از محصولات شوینده خانگی ایجاد می‌شودکه برخی از آنها کشنده مي باشند .
نتايج مطالعات حاکي از اين است که غلظت سموم مواد شیمیایی ناشي ازکاربرد مواد شوينده در خانه ها 5 برابربیشتر از هوای خارج است .
مطالعه اي که توسط EPA انجام شده است نشان داده که ميزان بعضي ازاين مواد درهوای داخل خانه ممکن است 70 برابر ميزان آنها در محيط بيرون باشد.
کاربرد فراوان مواد شوينده و پاک‌کننده از جمله جرم‌گيرها و سفيدکننده‌ها در منازل، موجب انتشار برخي ذرات شيميايي خطرناک در توالت، حمام و آشپزخانه می‌شود و استفاده و تداوم اين مواد به همراه آب گرم هم اثر منفي آنرا دو چندان ميکند.
علاوه بر این مشکلات مسئله تجمع این مواد خطرناک شیمیایی در لوله های فاضلاب است، که علاوه بر عدم وجود هزینه کافی در تصفیه آنها آب کافی هم برای رقیق سازی آنها وجود ندارد .
انواع مواد شوينده :
1- مواد شوينده داراي خاصيت خورندگي: جرم گير -لوله بازکن-سفيد کننده ها و ضدعفوني کننده ها
2- مواد شوينده داراي خاصيت واکنش پذيري : برخي از محصولات بهداشتي مورد مصرف در منازل، در اثر ترکيب با يکديگر گازهاي سمي و يا قابل انفجار توليد مي کنند. نمونه اين مواد وايتکس و جرم گير حاوي جوهر نمک هستند که مخلوط کردن نا آگاهانه آنان با يکديگر تاکنون عامل مسموميت شديد بسياري از خانم هاي خانه دار در اثر تنفس گاز سمي کلر، حاصل از واکنش اين دو ماده بوده است. نمونه ديگر از اين گروه واکنش لوله بازکن محتوي سود سوزآور با ظروف و اتصالات آلومينيومي است که باعث توليد گاز آتش گير هيدروژن مي شود.
1- مواد جرم گير محتوي اسيد هيدروکلريک يا جوهر نمک ميباشد.
2- لوله بازکن: ترکيبات به شدت قليايي هستند که حاوي هيدروکسيد سديم يا سود سوزآور ميباشند .
3-سفيد کننده ها و ضدعفوني کننده ها:
- سـفيد کنــنـده هاي خانگي و يا کلردار : حاوي هيپوکلريت سديم ميباشد که به آن آب ژاول و يا وايتکس نيز ميگويند. اين سفيد کننده محلول در آب به شکل 5 درصد و يا 10 درصد عرضه ميگردد. وايتکس يک محلول ناپايدار است و گاز کلر با سرعت 0.75 گرم در روز از آن تبخير ميگردد. وايتکس يک قلياي قوي ميباشد، بطوري که PH نوع 5 درصد آن 11 بوده بنابراين بسيار خورنده است. وايتکس يک اکسيد کننده قوي است. - سفـيـد کـنـــنـــده فاقد کلر: حاوي هيدروژن پـرواکسـايـــــد و يا سديم پربورات و يا سديم پرکربورات ميباشد. - پودر سفيـــد کـــــنـــنــده : حاوي کلسيم هيپوکلريت ميباشد.
4- مايعهاي ظرفشويي:شوينده هاي ظروف مورد استفاده دترجنت ها يي هستندکه بیشتر شامل ترکيبات نفتي بوده که عامل کاهش دهنده فعالیت بدنی است .اين مواد برروي ظروف باقي مانده و خوردن آنها مي تواند بسیار خطرناک باشد،
5- صابونها ي آنتي باکتريال :از جمله شوينده هاي خانگي صابونهای آنتی باکتریال هستند که داراي خاصيت خشک کنندگي بوده و حاوي ترکيبات آمونياک مي باشد .
7- دترجنت ها شامل فسفر –آنزیم ها – آمونیاک و نفتالین –فنول ونیتریل وتری استات و .....هستند.
این مواد شیمیایی می‌توانند باعث بثورات جلدی –خارش – آلرژی- مشکلات سینوسی و...شوند .اين ترکيبات روی لباس ها و ملافه ها باقی مانده و از طریق پوست جذب می‌شوند .
8- مواد ضدعفوني کننده:ضد عفونی کننده ها معمولاَ با پایه فنول یا کرزول هستند که پایانه های عصبی را بی حس و طحال، پانکراس و سیستم عصبی مرکزی را مختل میکنند.
9- شوینده های فرها (اجاق وتنورها ) از بیشترین محصولات سمی هستند .
10-خوشبوکننده های هوا :از ديگر مواد مورد استفاده در منازل هستند که مانع توانایی در بوئیدن می‌شوند. علت اين است که اين مواد عوامل کسالت آور عصبی را در هوا منتشر کرده و مجاری بینی را با لایه ای از روغن می‌پوشانند.
11- مواد خشک کننده:خشک کننده ها هم به شدت سمی هستند .
12- مواد نرم کننده: نرم کننده ها که برای حذف اصطکاک صابونهای شوینده استفاده می‌شود، مسلماَ بی ضرر نخواهند بود .
13- شامپوها:شامپوهای معمولی شامل مواد شیمیایی سخت و خشن هستند. شامپوهای بچه که به عنوان مواد ملایم و ضد اشک ریزش چشم تبیلغ می‌شوند شامل بدترین نوع مواد شیمیایی هستند که عبارتند از عوامل بیهوش کننده که اثر سوزش آور را می‌پوشاند .
بعضي ازشامپوها، خمیردندان ها ومحصولات بهداشتی حاوي سولفات سديم ميباشندو استفاده مکرر از سولفات سدیم و فرمهای دیگر آن که باعث کاهش تیز هوشی و کوری می‌شوند.
خطرات ناشي از کاربرد نادرست مواد شوينده :
*وايتکس به خودي خود و به آهستگي تجزيه ميگردد. ودر دماي بالاي 40 درجه سانتي گراد و در معرض نور مستقيم خورشيد، اين روند تسريع ميگردد. فلزات نيکل، کبالت و مس تجزيه وايتکس را سرعت ميبخشند. اين سفيد کننده هنگام تجزيه به گاز کلر، گاز اکسيژن و سديم کلرات تبديل ميشود. بنابراين همواره هنگام خريد به تاريخ مصرف سفيد کننده توجه کنيد. وايتکس همانگونه که موجب خوردگي فلزات و صدمه به الياف مي شود ،در صورت تماس با پوست بدن و چشم نيز موجب آسيب ها و سوختگي هاي شديد مي شوند.
*سفيد کننده يک ترکيب بسيار خورنده و اکسيد کننده است. ازاين رو ميتواند به پوست، چشمها و مجاري تنفسي آسيب برساند.در پوست ميتوان ايجاد قرمزي، درد و سوزش کند. و با تحريک مخاط تنفسي ايجاد سرفه و گلو دردنمايد.
*اختلاط سفيد کننده (هيپوکلريت سديم) با برخي مواد شيميايي بسيار خطرناک است، از اينرو نباستي آن را با ساير شوينده هاي خانگي مخلوط کرد.
* اختلاط سفيد کننده و آمونياک (و يا هر نوع ترکيب نيتروژن دار نظير ادرار) باعث توليد گاز سمي کلرامين، گاز نيتروژن و همچنين يک ماده منفجره بنام تريکلريد نيتروژن مي شود. بنابراين براي تميز کردن ادرار نيز از وايتکس استفاده نکنيد. (ابتدا با يک شوينده اقدام به زدودن ادرار کرده و براي عفونت زدايي از وايتکس استفاده کنيد.)
* اختلاط سفيد کننده و متانول (الکل متيليک) توليد متيل هيپوکلريت مي کند که يک ماده قابل انفجار است.
* اختلاط سفيد کننده و شوينده هاي حاوي اسيد باعث متصاعد شدن گاز کلر ميگردد(حتي با يک اسيد ضعيف مانند سرکه). تنفس کلر خطرناک بوده و ايجاد مسموميت ميکند.
* اختلاط سفيد کننده و هيدروژن پروکسايد توليد گاز اکسيژن ميکند.
نکات ايمني در کاربرد شوينده ها
1- محصولات شيميايي و شوينده، هميشه در ظرف اصلي آن نگهداري کنيد هيچگاه اين مواد را در ظرف مواد خوراکي ( مانند بطري نوشابه ) نگه داري نکنيد. اين عمل سبب خورده شدن اشتباهي اين مواد توسط کودکان مي شود .
2- هميشه پس از استفاده از مواد شيميايي سريعا درب آن را ببنديد .
3-محصولات شوينده دور از دسترس کودکان و در کمد در بسته داراي قفل نگهداري شود
4- محصولات شوينده دور از مواد غذايي نگهداري شود.
5-قبل از انداختن ظروف حاوي مواد شيميايي و شوينده داخل ظرف زباله، آنرا آبکشي کنيد.
6- محصولات خانگي خطرناک (مانند لوله بازکن، جوهر نمک، محلول سفيد کننده و لک بر، مواد شوينده، گاز پاک کن، داروها و ديگر مواد شيميايي) در بسته بندي اصلي آنها و با درب بسته نگه داري نمائيد.
7-در هنگام استفاده از مواد شيميايي و فرآورده هاي شوينده و پاک کننده پنجره ها را باز کنيد تا هوا به خوبي در محيط جريان داشته باشد.
8- از اختلاط مواد شيميايي مانند جوهر نمک با فرآورده هاي سفيد کننده جداً خودداري کنيد. اختلاط دو ماده شوينده جوهر نمک و وايتکس باعث توليد گاز کلر ميشود بخارات و گازهاي ناشي از اين اختلال بسيار سمي و خفه کننده مي باشد..
9- پس از مصرف مواد شوينده و لوله بازکن در محيط هاي دربسته و کوچک مانند دستشويي و حمام به هيچ عنوان در اين مکانها توقف نکنيد چرا که گازهاي توليد شده در اين محيط بدون تهويه مناسب خفه کننده و سمي مي باشد.
10- ضمن استفاده از مواد شيميايي حتماً از وسايل محافظت کننده مانند دستکش بلند، کفش نفوذ ناپذير- لباس آستين بلند- شلوار بلند و جوراب استفاده نمائيد.
11- پيش از مصرف شوينده ها و پاک کننده ها، به برچسب روي بسته اين مواد توجه داشته باشند.
12- قبل از استفاده از مواد شيميايي، چند بار آن را تکان داده و به تمامي هشدارها و مواد احتياطي روي برچسب مواد شيميايي توجه شود.
13- هنگام کار با شوينده و پاک کننده ها از استعمال دخانيات پرهيز شود و مواد شيميايي در محلي امن و دور از دسترس کودکان قرار داده شود
14-هنگام استفاده از اين گونه مواد، ظروف مربوط را مورد بررسي قرار دهند تا مايعات داخل آن به خارج نفوذ نکند.
15- مادران شيرده بيش از ديگر گروهها در معرض آسيب پذيري مواد شيميايي هستند ،اين افراد بايد از تماس با سفيدکننده و ضدعفوني کننده ها پرهيز کنند
16-چنانچه پوست دست با شوينده ها تماس مستقيم پيدا کرد، بهتر است دست را با آب و صابون شست تا اين مواد به طور کامل از روي پوست پاک شود
17-کساني که زمينه ژنتيکي حساسيت و آلرژي داشته باشنداز مصرف مواد شوينده خودداري نمايند زيراباعث ايجاد عوارضي مثل قرمزي، پوسته ريزي، خارش و خشکي مي شود و هر چه تعداد دفعات تماس بيشتر باشد، علاوه بر مشکل پوستي مشکل تنفسي ايجاد مي کند.
18-کساني که سابقه آلرژي و آسم داشته باشند مصرف مواد شوينده( وايتکس – جوهرنمک و....) به علت تحريک راههاي هوايي مي تواند در موارد شديد باعث ايجاد آسم و در موارد خفيف تر به صورت تنگي نفس، سرفه و حساسيتهاي تنفسي خود را نشان دهد و در درازمدت باعث ايجاد سرطانهاي تنفسي شود.
19- قبل از خريد مواد شوينده بايستي از استاندارد بودن و ميزان PH آنها مطمئن شد که زياد قليايي يا اسيدي نباشد و در حد خنثي باشد تا کمتر به پوست آسيب برساند.
20- پاک کردن مرتب و به موقع قسمت‌هاي مختلف منزل از گردوغبار و همچنين استفاده از ماسک يا پارچه مرطوب به هنگام غبارروبي و نظافت با مواد شيميايي شوينده و ضدعفوني‌کننده و تهويه مناسب منزل در طول روز ميتواند به ميزان قابل‌ملاحظه‌اي از خطرات مسموميت به واسطه اين ذرات مضر بکاهد.
.jpg)
.jpg)